Μιλώντας για καύσωνες στους Εσκιμώους και για χιόνια στους Βεδουίνους

Ας υποθέσουμε ότι σας προσκαλούν να πραγματοποιήσετε μία διάλεξη στον Βόρειο Πόλο. Πόσο πιθανό είναι άραγε να επιλέξετε ως θέμα της ομιλίας σας την εφίδρωση, τη δύσπνοια και τις άλλες δυσάρεστες παρενέργειες που προκαλεί στον ανθρώπινο οργανισμό η υπερβολική ζέστη; Σας φαντάζομαι ήδη να χαμογελάτε και να σκέφτεστε πως μια τέτοια διάλεξη θα ήταν μάλλον περιττή για τους Εσκιμώους ακροατές σας, οι οποίοι πιθανόν να θεωρούσαν πως ειρωνεύεστε τις συνθήκες διαβίωσής τους σε θερμοκρασίες που συνήθως κυμαίνονται κάτω από το μηδέν. Αντίστροφα, μήπως θα πηγαίνατε να μιλήσετε σε Βεδουίνους της ερήμου για τα προβλήματα που προκαλούν οι σφοδρές χιονοπτώσεις; Μάλλον όχι, γιατί θα σκεφτόσασταν πως αυτοί οι άνθρωποι δικαιούνται να ακούσουν πιο χρήσιμα πράγματα για τη ζωή τους. Τα παραπάνω μου ήρθαν στον νου με αφορμή μια πρόσφατη διάλεξη του Προέδρου της Δημοκρατίας. Στην ενδιαφέρουσα ομιλία του, ο Πρόεδρος εστίασε, για άλλη μία φορά, την κριτική του στον νεοφιλελευθερισμό. Από τεχνικής και επιστημονικής πλευράς το περιεχόμενο της ομιλίας ήταν άρτιο, άξιο να προκαλέσει έναν γόνιμο διάλογο για τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και τη σχέση αγοράς και πολιτικής. Ομως ο ΠτΔ δεν είναι απλώς ένας κοινωνικός επιστήμονας που διαλέγεται πάνω στο επιστημονικό του αντικείμενο θεωρητικά, αλλά ο ανώτατος πολιτειακός παράγοντας. Ο ΠτΔ εκφράζει τη συνισταμένη των πολιτικών απόψεων του έθνους και οι θέσεις του σχετίζονται με τη ζωή και τα προβλήματα της χώρας. Από την άποψη αυτή, διαβάζοντας το περιεχόμενο της ομιλίας, αισθάνθηκα σαν τον Εσκιμώο του παραδείγματός μας. Πώς άραγε να εμπλέκονται στη ζωή μου ως Ελληνα πολίτη «τα δεινά» του νεοφιλελευθερισμού;

Ας σκεφτούμε απλά. Υπάρχει περίπτωση να συνομιλήσει κανείς με εργαζομένους, επαγγελματίες και επιχειρηματίες στη χώρα μας και να ακούσει πως το πρόβλημά τους είναι ο νεοφιλελευθερισμός; Απίθανο!

Αντίθετα, είναι βέβαιο πως όλοι οι συνομιλητές του θα του επισημάνουν ότι τα προβλήματά τους ακούν στο όνομα «κράτος».

Οι επιχειρήσεις μαστίζονται από την υψηλή φορολογία, τη γραφειοκρατία, την πολυνομία και εσχάτως από τα capital controls. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες, ιδιαίτερα οι νέοι με τα μπλοκάκια, διαλύονται από τις ληστρικές ασφαλιστικές εισφορές και τη φορολογία από το πρώτο ευρώ. Οι καταναλωτές εξοντώνονται από τους εξωφρενικούς έμμεσους φόρους (ΦΠΑ) και τον ατελείωτο αριθμό τελών και ειδικών φόρων. Οι ιδιοκτήτες ακινήτων μαστίζονται από τον ΕΝΦΙΑ και τους άλλους φόρους στα ακίνητα, σε τέτοιο βαθμό που εκτινάχτηκε το ποσοστό εκείνων που αποποιούνται κληρονομιές. Προσθέστε σε αυτά τις συνεχείς αλλαγές συντελεστών, τις ξαφνικές «έκτακτες εισφορές», τη διπλή και τριπλή φορολόγηση του ίδιου αγαθού (π.χ. φόρος πολυτελείας, τέλη κυκλοφορίας, ειδικός φόρος στα καύσιμα).

Οι πολίτες υποφέρουν· τα στοιχεία είναι συντριπτικά. Τον Σεπτέμβριο, οι φορολογούμενοι με ληξιπρόθεσμες οφειλές ξεπέρασαν τα τέσσερα εκατομμύρια, ενώ οι οφειλέτες στους οποίους δύναται να επιβληθούν αναγκαστικά μέτρα είσπραξης ανέρχονται περίπου σε ενάμισι εκατομμύριο. Δηλαδή, ουσιαστικά ένας στους δύο φορολογούμενους έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές στην εφορία, ένας στους πέντε είναι εκτεθειμένος σε κατασχέσεις και περίπου ένας στους δέκα έχει υποστεί αναγκαστικά μέτρα είσπραξης (Ε. Λάσκαρη, euro2day 28/10/2016). Και όμως, την ώρα που πολίτες και επιχειρήσεις υποφέρουν από την υπερφορολόγηση, το κόστος συντήρησης της γραφειοκρατίας είναι ως ποσοστό του ΑΕΠ τέσσερις φορές μεγαλύτερο της Γαλλίας (Τ. Γεωργιοπούλου, «Καθημερινή» 2/11). Και για την ποιότητα των κρατικών υπηρεσιών ούτε λόγος να γίνεται.

Παραδόξως, αρκετοί άνθρωποι από τον πνευματικό χώρο και τις ελίτ θεωρούν πως μεγαλύτερη απειλή για τη δημοκρατία συνιστά ο νεοφιλελευθερισμός και όχι ο κρατισμός. Πρόκειται για ένα ιδιόμορφο χάσμα ανάμεσα στον κόσμο της παραγωγής και στον πνευματικό κόσμο. Ας μη βιαστούμε να αποδώσουμε αυτήν την κατάσταση μόνο στη μεταπολιτευτική ιδεολογική κυριαρχία της κρατικιστικής αριστεράς (συμπεριλαμβάνεται εδώ και το ΠΑΣΟΚ). Εξίσου αρνητικά επέδρασε και η μεσοπολεμική και μετεμφυλιακή κληρονομιά της αυταρχικής κρατικιστικής δεξιάς. Ιδιαίτερα στα μετεμφυλιακά χρόνια, όταν η απειλή του κομμουνισμού οδήγησε στην ανάπτυξη ενός εκτεταμένου και παρεμβατικού πελατειακού κράτους, αυτή η Δεξιά προτίμησε να νομιμοποιήσει μια κουλτούρα «κράτους πατερούλη» που επιτηρεί τα πάντα και επιδιώκει διαρκώς να συναρθρώνει τα ατομικά ή συλλογικά συμφέροντα με το κράτος. Ακρωτηρίασε έτσι τις παραγωγικές δυνατότητες της κοινωνίας με συνέπειες που φτάνουν ώς τις μέρες μας. Γι’ αυτήν τη Δεξιά, η ελευθερία είχε αξία μόνο αν συνέκλινε με τις επιδιώξεις της εξουσίας (που για λόγους πρεστίζ βάφτιζε συχνά εθνικές ανάγκες).

Οι καιροί αλλάζουν και οι νοοτροπίες το ίδιο. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία συμβάλλει τα μέγιστα στη χρεοκοπία του κρατισμού. Αλλά για να βελτιωθούν τα πράγματα πρέπει να συμβούν πολλά ακόμη.

Προσωπικά, θα μπορέσω να είμαι περισσότερο αισιόδοξος όταν θα ακούσω έναν Πρόεδρο της Δημοκρατίας να δίνει διάλεξη με θέμα: γιατί χρειαζόμαστε λιγότερο κράτος!

*Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα

kATHIMERINI